Viêm da da tiếp xúc do kiến khoang

Tại Phòng khám Da Liễu Hồng Đức, trong những ngày vừa qua tiếp nhận nhiều bệnh nhân ở Hà nội và các tỉnh phía bắc có biểu hiện lâm sàng khá giống nhau với tổn thương thành vệt đỏ, phù có trường hợp có mụn nước mụn mủ vị trí vùng hở là chủ yếu. Bệnh được chẩn đoán nhầm là Zona. Khi thăm khám và khai thác tiền sử được chẩn đoán là bệnh nhân bị viêm da tiếp xúc do kiếng khoang kèm theo bệnh nhân có nhìn thấy kiến ba khoang ở trong nhà.

Trong bài viết này các Bác sỹ của Da Liễu Hồng Đức sẽ chia sẻ với quý bạn đọc về nguyên nhân, cách nhận biết và phòng bệnh viêm da tiếp xúc do kiến khoang

KIẾN KHOANG LÀ GÌ ? TẠI SAO LẠI GÂY RA VIÊM DA TIẾP XÚC

Kiến khoang là một loại côn trùng có tên khoa học là Paederus là côn trùng thuộc họ Staphylinidae (nhưng theo phân loại khác có thể dứng độc lập theo họ Paederinae). Họ này có tới 1400-20000 giống rất giống nhau. Thường gặp P. fuscippes, P. literalis, P. caligatus, P. australia, P. sabaeus… Paederus mình dài, thanh từ 1,5-20 mm (7-10 mm), thoạt nhìn giống kiến. Dân gian gọi bằng nhiều tên như: kiến khoang, kiến lác, kiến gạo, cằm cặp, kiến nhốt, kiến cong đít. Đầu nhỏ, có 2 râu đơn chia đốt mở rộng về phía trước. Mình mang 3 đôi chân. Bụng có 8 đốt rất dẻo, uống cong dẽ dàng, một sô đốt bụng màu đỏ hung một số đốt khác màu đen, đốt cuối cùng nhọn có 2 cái cặp. Trên mình có cánh 2 đôi cánh, cánh cứng ở ngoài che khoảng 3-4 đốt bụng, cánh lụa ở dưới, bình thường cánh lụa cuộn gọn dưới cánh cứng, khi bay thì cánh này xoè ra. Paederus chạy và bay rất nhanh, khi chạy cong đít lên như đít bọ cạp. Sống chủ yếu bằng chất phân huỷ của thực vật, đôi khi cả động vật thối rữa… Hay sống ở chỗ có phân rác, cỏ mục, rìa đầm lầy, dưới đống gạch, trong vỏ cây nứt nẻ, đôi khi trong cả tổ chim, ổ động vật có vú có khi sống chung với kiến thường với mối.

Chúng sinh sản quanh năm, nhưng chủ yếu nhiều vào mùa mưa thời tiết nóng ẩm. Đây là loại côn trùng vùng nhiệt đới, nóng ẩm. Đối với các loài này thường hoạt động vào ban đêm nhưng Paederus lại hoạt động ban ngày (điều này có thể giải thích được tại sao buổi tối hay gặp Paederus quanh bóng điện sáng). Chúng ưa khí hậu ẩm. Ta có thể gặp Paederus ở quanh bóng đèn trong các buồng làm việc, buồng ngủ, nhất là ở các cơ quan đóng quân cạnh đồng ruộng, hồ, rác.

Kiến khoang (P. fuscipes) có chứa một chất có độc tính gây phỏng tương tự như Cantharidin của sâu ban miêu, gọi là pederin. chất này khi bôi lên da chuột bạch gây phản ứng viêm mạnh, bôi lên da người gây phản ứng viêm da bọng nước. Cấu trúc hoá học của Pederin chưa biết rõ chỉ biết cháy ở 1120C.

Theo thống kê của Bệnh viện Da liễu Trung ương bệnh nhân viêm da tiếp xúc tăng cao vào các tháng 7, 8, 9, 10 hàng năm. Theo số liệu năm 1999, do chưa thông kê biểu hiện viêm da tiếp xúc do côn trùng với các biểu hiện viêm da tiếp xúc chung nhưng chúng tôi thấy rằng vào tháng 10, 11 số liệu này tăng cao.

Nhiều người thường hay nghĩ rằng tổn thương trên da là do kiến khoang đốt nhưng điều đó là không đúng mà tổn thương trên da của bạn là do độc tố của kiến khoang tiếp xúc lên da của bạn và gây nên tình trạng viêm da

NHẬN BIẾT BỆNH VIÊM DA TIẾP XÚC DO KIẾN KHOANG

Vào mùa mưa ban đêm kiến khoang theo ánh đèn bay vào buồng làm việc, buồng ngủ, buồng tắm. Bệnh nhân làm việc, ngủ, tắm dưới ánh đèn bị côn trùng rơi vào cổ mặt, phần hở thân mình vô tình dơ tay quệt, đập làm côn trùng có chứa chất pederin xiết lên da, hoặc côn trùng bám vào khăn mặt rơi vào bồn rửa, bệnh nhân không chú ý nên xát phải côn trùng lên da và gây viêm da phỏng nước.

Ban đầu bệnh nhân thấy hơi ngứa rát, căng da, biểu hiện đỏ một vùng da, sau 6-12 giờ thành một đám hơi nề, đỏ cộm thành vệt, trên đó nổi những mụn nước to nhỏ không đều 1-5mm, 1-3 ngày sau thành phỏng nước phỏng mủ. Lúc này thấy cảm giác đau, rát càng tăng. Có thể kèm theo ngây ngấy sốt, khó chịu, nổi hạch, đau vùng cổ, nách, bẹn tương ứng với tổn thương. Nếu tổn thương ở gần mắt có thể sưng húp cả 2 mắt, 2-3 ngày mới đỡ, ở bẹn có thể nổi hạch bẹn sưng đau đi lại khó.

Các phỏng mủ tiến triển ngoài 3 ngày thì đóng vẩy tiết khô dần, khi rụng vẩy để lại vết xẫm màu, toàn bộ đợt tiến triển có thể kéo dài 5-20 ngày.
Có một số ít bệnh nhân chỉ nổi vết đỏ, lấm tấm mụn nước nhỏ hơi ngứa lặn sau 3-5 ngày, không thành phỏng nước phỏng mủ.
Trong một mùa mua bệnh nhân có thể bị 2-3 lần.
80% có tổn thương ở mặt, 1/2 thân mình.
100% biểu hiện bằng vết đỏ, nền hơi cộm theo chiều vệt tay dài 1-5cm rộng 3-10mm, trên đó có mụn nước và phỏng nước ở giữa, có vùng hơi lõm gợi hình một vật gì hình tròn hoặc bầu dục áp vào. 100% có cảm giác rát bỏng tại chỗ.
20% trong 1-2 ngày đầu có cảm giác ngây ngất sốt, khó chịu mệt mỏi, nổi hạch đau vùng tương ứng.
3,82% sưng vùng mi mắt.
Một số khác có hình tổn thương đối xứng (kissing lesion) ở hai bên bẹn hoặc kheo tay.

Phù nề mi mắt kèm vệt đỏ vùng sống mũi

Hình ảnh Tổn thương viêm da tiếp xúc giai đoạn đầu vùng mặt ở trẻ

Dát đỏ, phù nề, mụn mủ lan tỏa ở vùng mặt

Hình ảnh tổn thương viêm da tiếp xúc do kiến khoang điển hình

Nhiều bệnh nhân bị viêm da tiếp xúc do kiến khoang khi bị bệnh tự ý đến các nhà thuốc hoặc cơ sở không phải bác sỹ chuyên khoa Da liễu và được chẩn đoán nhầm là bệnh zona khiến bệnh nặng và có thể gây biến chứng vì chẩn đoán và điều trị không đúng.

Tổn thương viêm da tiếp xúc do kiến khoang

Lúc đầu, thấy một vùng da hơi ngứa rát, căng da, biểu hiện đỏ một vùng da, sau 6-12 giờ thành một đám hơi nề, đỏ cộm thành vệt, trên đó nổi những mụn nước to nhỏ không đều 1-5mm, 1-3 ngày sau thành phỏng nước phỏng mủ. Không có biểu hiện đau nhức sâu, tổn thương lan rộng ra xung quanh, có dấu hiệu hôn môi.

Tổn thương bệnh zona thần kinh

Zona thần kinh là bệnh lý do vi rút varicella zoster với biểu hiện thường bắt đầu là các mảng đỏ, nề nhẹ, gờ cao hơn mặt da, hình tròn, bầu dục lần lượt nổi dọc dây thần kinh, rải rác hoặc cụm lại thành dải, thành vệt, sau 1-2 giờ trên mảng đỏ xuất hiện những mụn nước chứa dịch trong, căng khó vỡ, các mụn nước tập trung thành cụm (như chùm nho), về sau đục, vỡ, xẹp để lại sẹo (nếu nhiễm khuẩn). Trước hoặc cùng với mọc tổn thương ở da thường nổi hạch sưng và đau ở vùng tương ứng

BẠN PHẢI LÀM GÌ KHI TIẾP XÚC VỚI KIẾN KHOANG

Ngay sau tiếp xúc : rửa , xả luôn bằng nước muối sinh lý hoặc nước sạch ( lưu ý không làm trầy xước hoặc dập vỡ vết thương)
Dùng các dung dịch dịu da, sát khuẩn nhẹ như dung dịch Jarish, oxýt kẽm, mỡ kháng sinh.
Nếu mủ nhiều, đau có thể dùng kháng sinh chung, kháng Histamin tổng hợp, thuốc giảm đau có thể dùng corticoid bôi hoặc đường toàn thân.
Trường hợp nhẹ bệnh có thể tự khỏi.
Khám Bác sỹ chuyên khoa Da liễu ngay khi có biểu hiện nặng

Viêm da tiếp xúc kiến khoang tuy không nguy hiểm đến tính mạng nhưng gây khó chịu lo lắng cho bệnh nhân, và có thể để lại các di chứng như tăng sắc tố ( vết thâm ) trên da kéo dài làm ảnh hưởng đến thẩm mỹ của bệnh nhân.

PHÒNG TRÁNH BỆNH VIÊM DA TIẾP XÚC DO KIẾN KHOANG

Buổi tối ngủ nên hạn chế thắp đèn trong nhà , tránh thu hút kiến ba khoang, nhất là khi đèn cạnh giường ngủ.
Kiểm tra kĩ giường gối chăn chiếu, quần áo trước mặc, kiểm tra kĩ khăn rửa mặt, Buổi tối khi tắm rửa chú ý giũ mạnh khăn mặt trước khi dùng... Tránh có kiến ba khoang mà mình không biết.
Không dùng bàn tay trực tiếp giết hay chà xát kiến khoang, tránh độc tố dính ra bàn tay...bàn tay có độc tố không được rửa kỹ càng sẽ làm độc tố dính vào cơ thể sẽ gây tình trạng loét hoại tử...
Tốt nhất nên khéo léo đuổi kiến đi và không giết kiến.
Khi làm việc dưới ánh đèn tránh phản xạ quệt tay khi có cảm giác côn trùng rơi vào cổ, mặt (khó thực hiện, vì đây là phản xạ…)
Vào mùa mưa đề phòng côn trùng bay vào nhà ta có thể xịt các thuốc diệt côn trùng không hại.
Khi bắt đầu thấy rát ở một vùng da có thể rửa vùng đó bằng nước muối, xà phòng… để ngăn không nổi thành phỏng nước, phòng mủ.